- زین العابدین مراغه ای (زَ نُلْ بِ)
مراغه ای. معاصر ناصرالدین شاه قاجار و نویسندۀ کتاب ’ابراهیم بیک’ در چگونگی اوضاع اجتماعی. (از سبک شناسی بهار ج 3 ص 373). او در اول جوانی به مسکو رفت و در آنجا شغل تجارت می ورزید و سپس به اسلامبول شد و مدتی نیز در آنجا به بازرگانی اشتغال داشت. او مردی نیکوسیرت و خیرخواه و وطن دوست بود و عمری طویل یافت و فرزندان خویش را برای تحصیل علم به اروپا فرستاد و من در سال 1330 هجری قمری در اسلامبول درک صحبت او کردم و در آن وقت موی سر و محاسن و ابروی او سپید بود. مردی خوش محاوره، با قیافت و ملاحتی جاذب و جالب و چندی بود که ترک تجارت کرده وتنها به تربیت اولاد خویش صرف وقت می کرد و او مؤلف کتاب مشهور موسوم به ابراهیم بیگ است و آن کتاب را دربیداری طبقۀ متوسط ایرانی اثری عظیم بود و او مسودات آن کتاب را به خانه خویش به من بنمود، در صندوقی، و اوراقی بسیار نوشته و وانوشته، و آن اوراق شاید نزدیک پنجاه برابر اصل کتاب بود، همه با خط او و هر کس با اندک مطالعۀ کتاب روشن می دید که این مسودات بی شک اصل مبیضه ای است که به چاپ رسیده بوده است و شکایت می کرد که بعض همکاران او از تجار، نسبت این کتاب را به اختر میدهند از حسد با آنکه انشاء این کتاب بااسلوب اختر تمایز آشکار دارد و نیز اختر خود صاحب مطبعۀ شخصی و متمول بود و کوچکترین اثر خویش را در حیات خود به طبع رسانید چگونه تصور می توان کرد که کتاب مزبور را بی آنکه من با او نسبت و قرابتی داشته باشم به من واگذارد. و وراث او از این معنی بی خبر باشندو برای من حکایت کرد که در جوانی آنگاه که به روسیه بود برای رهایی از اجحاف مأمورین سیاسی تبعیت روس پذیرفته بود و همیشه از این معنی متأثر و متألم بود و می گفت در فصول تابستان شعبه ای از تجارت خانه من در ’کیسلاوتسکی’ اقامتگاه تابستانی امپراطور و خاندان او بود و ملکه هفته ای چند بار برای خرید به حجرۀ من می آمد. یک روز به من گفت ترا هیچ خواهشی از ما نیست ؟ من گفتم خواهش من امری است که شاید در حضور ملکه نوعی از بی ادبی و دلیری باشد. گفت با اینهمه بگو. گفتم: بزرگترین آرزوی من اینست که خطای گذشتۀ خویش رامرمت کنم و بار دیگر به افتخار تبعیت ایران وطن خودنائل شوم و این امر برحسب قوانین دولت شما سخت مشکل است و در این وقت اشکهای چشم من فروریخت و ملکه بی اظهاری از حجره بیرون شد و در ماه دیگر اجازت تغییر تابعیت به من دادند. و از عجائب حال این مرد این بودکه هر بار نام ایران بر زبان می برد اشکهای او بر محاسن سپیدش جاری می گشت. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا)